MADDE-134: “Fabrikalar mücerret olarak fert mülkiyetindendir. Ancak; fabrikalar ürettikleri maddenin hükmünü alırlar. Ürettikleri  mallar eğer ferdi mülkiyete ait mallardan ise fabrika da ferdi mülkiyete girer. Dokuma fabrikaları gibi. Eğer ürettiği mallar kamu mülkiyetinden olan mallar ise fabrika da kamu mülkiyetine girer. Demir çıkarma fabrikaları gibi.”

Bu madde iki şıktır:

(a) Fabrikalarda asl olanın ferdi mülkiyetten oluşları.

(b) Fabrikalar yaptıkları ve ürettikleri malların hükmünü almaları,

Birinci şıkkın delili. Peygamberin (u) bir yüzük yaptırması bir minber yaptırmasıdır. Bu işleri iş yeri olan birilerine yaptırması, ferdi mülkiyeti ifade eder. Peygamberin  (u) döneminde halk, çeşitli işleri böylesi yerlerde yaptırırlardı Peygamber (u) onlara bir şey demezdi Peygamber, silah yapmasını öğrenmek için iki kişiyi Yemen tarafına göndermiştir. Bu tatbikatlar, onun iş yerlerinin (fabrikaların) ferdi mülkiyete ait olduğunu kabul ettiğini gösteriyor. İster bu iş yerleri silah fabrikaları, ister maden işleyen fabrikalar olsun fark etmez. Bunların Devlet mülkiyeti olduğuna dair herhangi bir nass varid olmadığı gibi bunların kamu mülkiyeti olduğuna dair de herhangi bir nass varid olmuş değildir. Böylece genel olarak fabrikaların ferdi mülkiyet olduğu sabit olmuş bulunuyor.

İkinci şıkka gelince: Bunun delili: fabrika ürettiği malın hükmünü alır şer’î kaidesidir. Bu kaide aşağıdaki hadisi şeriften istinbat edilmiştir. Rivayet edildiğine göre Rasul (u) şöyle demiştir:

“Allah içki içene, onu sıkana ve sıktırana lanet etsin.”

Bu hadiste zikredilen yasak üzüm sıkıp şıra yapmak değil, şarap için üzüm sıkmaya aittir. Sıkmak ve sıktırmak fiilleri, şarap haram olduğu için haram kılınmışlardır. Bu iki fiil, üretecekleri maddenin hükmünü alırlar. İçki için yapılan üzüm sıkma işi ve imali haram olduğu gibi onun aletini kullanmak da haram olur. Böylece iş yeri (Fabrika) yapıp ürettiği şeyin hükmünü alır. Bu, iş “Fabrika ürettiği şeyin hükmünü alır” kaidesinin delilidir.

Bir iş yerinin haram olması o yerin ürettiği şeyin haramlılığına bağlıdır. Hadis, fabrikaların ve iş yerlerinin kamu mülkiyetine dahil olduğuna delil değildir. Hadis yalnız olarak iş yerinin ürettiği maddenin hükmünü alacağına delildir. İşte bu da ikinci şıkkın delilidir.

Bu esasa göre iş yerine bakılır; Eğer orada üretilen ve yapılan maddeler kamu mülkiyetine dahil maddeler değil ise iş yerleri ferdi mülkiyete dahil olur; dokuma fabrikaları gibi. Çünkü Rasul (u) kılıç yapımını ayakkabı yapımını tasvip etmiştir. Bunların hepsi ferdi mülkiyete dahildir. Eğer fabrika ve iş yerleri petrol çıkartma, demir madenlerini işleyen iş yerleri gibi kamu mülkiyetine dahil maddeler üretiyorsa, bu gibi yerler kamu mülkü olur. Hiç bir zaman ferdi mülkiyete girmezler. Çünkü ürettikleri mal kamu mülkiyetindendir.